Zoek de culturele verschillen..

Gisteravond was ik bij een filmavond speciaal voor erasmusstudenten. Terwijl ik me probeerde te concentreren op de film mediterraneo, vroeg ik me af welke nationaliteit er voor me zat, achter me, naast, etc. Terwijl de film echt leuk was, daar lag het niet aan. Het is nou eenmaal fascinerend dat je met zoveel verschillende culturen in één zaal zit, met z’n allen één grote TROS familie voorstelt, en dat dan de gemeenschappelijke taal Italiaans is. Voglio dire; waar wordt er buiten Italië ooit Italiaans gesproken? Aan Engels als lingua franca ben ik gewend, maar hier stellen de Nederlanders, Duitsers, Fransen, Brazilianen, Grieken, Belgen, Spanjaarden, and so on, zich allemaal keurig voor met; “piacere, sono..”. En dat terwijl er waarschijnlijk geen of weinig Italianen aanwezig waren, want het was alleen voor erasmusstudenten.

De avond ervoor had ik met Marlon afgesproken, een jongen die ik uit Utrecht ken en die hier studeert. We zijn in iemands huis beland, wat qua hoeveelheid mensen wel de thuisbasis van erasmusstudenten leek. Ook hier ging het voorstellen in het Italiaans, waarna vervolgens de voertaal op democratische wijze werd verkozen. Halverwege was ik de weg volledig kwijt; met wie moet ik nou in welke taal praten en waar komt iedereen in vredesnaam vandaan? Nou ben ik hier opzich groot fan van; hoe meer nationaliteiten, hoe meer vreugd! Maar toen ik een jongen ontmoette die er typisch Italiaans uitzag, Italiaans sprak maar ook vloeiend en accentloos Engels, wist ik het echt even niet meer. Iedereen die ooit een Italiaan ook maar “hello, how are you” heeft horen zeggen, snapt mijn confusione. Want zelfs dát kunnen Italianen niet fatsoenlijk hun strot uit krijgen. Het bleek een Canadees te zijn met Italiaanse ouders. Ho capito! Na een tijdje raakten we in gesprek over onze ervaringen met Italianen. We hadden ons die dag allemaal verbaasd over Italianen die hun zonnebril ophebben, zelfs als het regent en er geen zonnestraal te bekennen is. Maar ook ’s avonds, in winkels, in kroegen en in discotheken. Als ware culturele antropologen hebben we lang gefilosofeerd over dit fenomeen, met als doel de functie en de betekenis van de zonnebril in Italië te achterhalen. Uiteindelijk kwam ik met de volgende verklaring. De zonnebril is niet tegen de zon, niet omdat het cool staat, niet omdat Italianen altijd met wallen rondlopen. De zonnebril wordt opgezet zodat niemand kan zien waar de verstopte ogen naar kijken. Wat inhoudt dat ze dus overal naar kunnen kijken, net zo lang als ze willen, zonder dat iemand het doorheeft. Geen lage truitjes meer voor mij!
Deze conclusie bracht ons naar het volgende punt in ons ‘zoek de culturele verschillen’ lijstje; het staargedrag van de Italiaan. De canadees vindt het ‘invasive’, de manier waarop zowel mannen als vrouwen minutenlang hun voorbijgangers ongegeneerd aanstaren. Ik moest gelijk denken aan een gesprek met mijn broer. Toen we net terug waren van vakantie uit Italië moesten we allebei erg wennen aan het feit dat je in Nederland (en vooral in Rotterdam) gelijk ruzie hebt als je iemand langer aankijkt dan een paar minuten. Het stomme is, dat je daar bizar snel aan went en het vrij automatisch overneemt. Dus voor als ik terugkom en jullie aanstaar; nee jullie hebben niets van me aan, ik zoek geen ruzie, en ik heb geen oogje op je. Het is gewoon het toppunt van Italiaanse integratie!

Vervolgens hebben we nog allerlei andere rich points (cultuurverschillen) besproken. Bijvoorbeeld over het feit dat als je een caffè bestelt, het vertellen van je hele levensverhaal aan de barman bij de prijs is inbegrepen. Ook moet je altijd weer uitleggen hoe het kan dat je zo goed Italiaans spreekt. Ik vertelde nog over een ervaring met mijn huisgenoten. Laatst deelde ik ze mee dat een stopcontact in mijn kamer kapot was. Ze kwamen binnen en drukte op een knopje naast het lichtknopje en zeiden; nou doet ‘ie het weer. En verrek, dat was ook zo! Daar zijn dus die rare knopjes voor die zo’n gek geluid maken als je ze aan- en uitschakelt! Omdat ze toch in mijn kamer stonden vroeg ik gelijk of de ‘luxaflex’ ook omhoog kon. (Dik houten luxaflex die tussen de muren achter het raam verstopt zit.) Ze keken me aan alsof ze zich oprecht zorgen maakte over mijn welzijn. Raffaele deed de luxaflex omhoog en Enrico vroeg zich hardop af waar we in Nederland dan de ramen mee verduisteren. Ik legde uit dat wij gewoon wat dikkere gordijnen hebben of luxaflex binnen, vóór de ramen. Daarnaast zei ik dat dit systeem in Italië ook fungeert als zonnebescherming en dat in Nederland de zon toch nooit schijnt, dus dat we dat niet nodig hebben. Ze keken me zo hopeloos verbaasd aan dat ik ze maar uitlegde dat Nederland gewoon un paese strano is, een raar land. Dankbaar namen ze deze conclusie aan en gingen we als even goede vrienden uit elkaar.

Na met outsiders over Italianen gepraat te hebben, heb ik gister tot diep in de nacht aan de keukentafel met insider Raffaele gepraat. Dit gesprek was wat diepgaander. Wel hebben we een uur over eten gepraat, maar dat is voor Italiaanse begrippen zeer belangrijk en dus diepgaand.
We hadden het over vriendjespolitiek. Raffaele studeert rechten en zegt dat hij naar het buitenland zal moeten om een goede baan te vinden. Als hij afstudeert moet hij twee jaar onbetaald stage lopen en daarna weer een examen afleggen. Echter, maar zo’n 20% mag voor dat examen slagen en als je dan geen zoontje, vriendje, bekende oid bent van een belangrijk persoon, moet je maar hopen dat er nog 0,01% plek over is. Dit verhaal had een badmeester me deze zomer al verteld, die had een rechtenstudie afgerond maar kon nergens aan de bak kon en dus stond hij met een fluitje naast het zwembad. ‘Maar voor alle studenten geldt, de problemen komen pas na het studeren’ vertelde hij me. Je komt nauwelijks aan de bak als je een diploma hebt. Je krijgt geen kans om te laten zien wat je kan.
Maar de meeste Italianen werken ook niet om het werken, voor de uitdaging of om carriere te maken. Gli italiani lavorono per vivere. Ze werken om te leven. Er zijn heel veel jongeren die thuis wonen en niet studeren maar één of ander simpel baantje in hun paese (dorp) hebben. En dat vinden ze prima, want er wordt voor ze gezorgd en ze hebben genoeg geld om hun auto, kleding en uitgaan te kunnen betalen.

Italië is lang niet altijd zoals mensen denken dat het is, en ook niet altijd zo mooi als de beelden ons tonen. Misschien maken ook mijn foto’s en verhalen zich hier schuldig aan. Bologna is een mooie stad, maar toen ik gisternacht terugliep dacht ik herhaaldelijk; mensen die Italië alleen van de mooie verhalen kennen, komen hier bedrogen uit. Geen prachtige mannen die rechtstreeks uit een modeblad van Armani komen lopen. Niet alleen maar elegante, opgemaakte meisjes die op hoge hakken lopen. De straten en Piazza Verdi vlak bij mij in de buurt, zitten vol met ‘punkabestie’, punkers met lange, onverzorgde haren, wijde kleren, piercings en honden. Berlijnse taferelen. Er wordt drugs gehandeld en gedronken op straat. ‘Het wordt hier elk jaar viezer, invivibile’, zei Raffaele ‘en je ziet hier bijna nooit kinderen, een gezin of een ouder stelletje’. En dat is wel waar, je ziet eigenlijk alleen studenten. Wat zowel leuk is als een minpunt. In Milaan zijn er vergelijkbare scenes bijvoorbeeld, maar de stad is groot genoeg om er niets van te hoeven merken. Bologna niet, het is redelijk klein en dus concentreert het zich allemaal op dezelfde punten. De kinderen, de gezinnen en de oudere stelletjes wonen in de periferia, niet in het centrum.

Verder is het heel duur om in Bologna te wonen. Dat merk ik helaas al, maar ik heb nog echt geluk met het huis waarin ik terecht ben gekomen. Voor een vergelijkbaar bedrag had ik ook in een kelder kunnen zitten. Ik vroeg me af waar studenten dat geld vandaan halen, Italië is nou niet bepaald een rijk land en niet iedere student werkt. Heel voorzichtig probeerde ik hem te vragen hoe hij de huur betaalt en met wat moeite antwoordde hij ‘mamma e papa’. Je kan een borsa di studio krijgen (studiebeurs), oplopend tot 4000 per jaar. De hoeveelheid is afhankelijk van de afstand naar huis en het inkomen van de ouders. Met dit laatste wordt natuurlijk gigantisch gesjoemeld. Zo had een siciliaan aangegeven dat zijn vader 3000 per jaar verdient, wat al vrij onmogelijk is, maar vervolgens liep hij ook nog in Dolce & Gabbana spijkerbroeken. Mmm.. verdacht!
Ach, geld is al tijden oneerlijk verdeeld in dit land. Het blijft het land van tegenstellingen. Links en rechts. Noord en Zuid. Arm en rijk. De verschillen zijn absurd. Een echte middenlaag is er volgens Raffaele niet meer. Een uitkering voor werklozen hebben ze hier nog nooit van gehoord. Hij droeg de euro aan als grote probleemstichter, ‘sinds de overgang van de lire koop je nu een Diesel voor de prijs waar je vroeger een Dolce & Gabbana voor kocht’. Een stereotyperende vergelijking, maar wel een probleem. Hij draagt dit ook aan als verklaring waarom Italianen, die zo familiegek zijn, tegenwoordig zo laat trouwen en veel minder kinderen krijgen; ‘het is gewoon niet meer te betalen’.

Ook al ken ik Italië al veel langer ook van deze kant, na zo’n gesprek krijg ik toch weer even medelijden met zo’n jongen als hij. Hij studeert keihard, is aardig en heeft een goede mentaliteit, maar die eigenschappen helpen hem niet om veel te bereiken. Hij wil zich niet anders voordoen dan hij is en slijmen om een voldoende te krijgen. Hij wil een kans krijgen omdat hij dat verdient, omdat hij goed is. ‘Om andere redenen zou ik geen baan aannemen. Dat geslijm kan ik niet. Mensen zijn hier constant bezig met een mooie presentatie van zichzelf naar de buitenwereld toe, met rondbazuinen waar ze allemaal geweldig in zijn, maar achter die buitenkant schuilt niets.’ Alles draait hier om la bella figura, maar de inhoud is soms ver te zoeken. Het is me inmiddels ook opgevallen dat ik al drie verschillende spreekwoorden heb gehoord die vertellen dat de buitenkant niets wil zeggen over de binnenkant. Terecht wordt dus gezegd dat spreekwoorden een reflectie kunnen zijn van een cultuur..